Op een dag, zonder waarschuwing misschien, sluiten we onze ogen voor de laatste keer. Niet zoals wanneer de slaap ons zachtjes meeneemt, maar met een stilte die dieper is dan de nacht. De wereld houdt nog even haar adem in. En dan… is het alsof we oplossen in het niets, of misschien wel in alles.
We laten los. Onze naam, die ooit met liefde werd uitgesproken, zweeft nog even door de lucht als een flard parfum die blijft hangen na het vertrek. Onze handen, die zoveel hebben vastgehouden; een kind, een geliefde, een droom, rusten stil. Geen terugkeer, geen omweg, geen herkansing. Alleen het voor altijd.
Wat achterblijft zijn echo’s.
Van onze lach, van onze stem die troostte, woorden die harten raakten, gebaren die nooit groot waren maar altijd genoeg. We nemen afscheid van het licht dat elke ochtend op ons gezicht viel, van de regen die ons nat maakte, van de geur van vers brood en de warmte van een omhelzing. We zeggen vaarwel tegen wie we waren en wie we hadden kunnen worden. En ook van hen die we liefhebben.
Ogen die we nooit meer zullen zien, stemmen die we niet meer kunnen beantwoorden. We blijven in hen voortleven, ja, maar we moeten hen loslaten terwijl zij ons vasthouden, misschien nog jaren, misschien altijd.
Misschien… is het geen einde, maar een andere vorm van thuiskomen. Misschien wacht er stilte met armen wijd open, of een veld vol licht, of het zachte niets waarin we eindelijk mogen rusten. Maar wat zeker is: de wereld draait verder zonder ons, en wij worden een herinnering, kostbaar, fragiel, ongrijpbaar.
En in dat afscheid schuilt de schoonheid. Want het feit dat het eindig is, maakt elk moment dat eraan voorafging des te waardevoller. Elk ‘ik hou van jou’, elk ‘blijf nog even’, elk ‘tot straks’ dat niet meer komt, het krijgt een gewicht dat alleen de dood geven kan. We sluiten onze ogen. En de wereld fluistert: bedankt dat je er was.

Abdelali Bentohami is schrijver en chirurg.
Fijn om hem te volgen, bv via LinkedIn.

www.abdelalibentohami.nl/  Boeken, Stichting Santé Pour Tous (kliniek voor arme mensen in Marokko)

Kinderpalliatieve zorg is iets waar je nooit over nadenkt… tot het opeens deel van je leven wordt.
Het is zorg die er is wanneer niets je kind meer beter kan maken. Wanneer er nog wel medicatie is, maar geen geneesmiddel meer. Sommige kinderen zijn een leven lang palliatief zoals bij bepaalde metabole ziekten (of stofwisselingsziekten). Als je in het laatste deel van je leven gekomen bent ben je terminaal palliatief.

Toen onze zoon in 2016 op 5 jarige leeftijd een dodelijke diagnose kreeg, veranderde alles. We stonden voor keuzes waarvan je hoopt ze nooit te hoeven maken. We kozen er heel bewust voor om wél medisch te handelen, maar niet levensverlengend. Eigenlijk was de enige opdracht dat zijn leven vreugdevol en comfortabel moest zijn. Dus geen pijn, geen ongemakken … niets wat niet nodig was en niets wat alleen levensverlengend was (maar geen levenskwaliteit bood). Hij werd al snel terminaal palliatief en overleed 8 maanden na de diagnose. Wij hebben nooit één seconde getwijfeld over deze keuze. En ook nu, achteraf gezien zouden we opnieuw zo gekozen hebben.
Liefde is altijd beschermen en verzorgen maar soms ook loslaten.

Wat we ons vaak niet realiseren: ook als het ons (nog) niet overkomt, is het belangrijk om er wél over na te denken.
• Nadenken over alles wat wél kan.
• Nadenken over wat mogelijk is, maar ook of het in het belang is van het kind.
• En diep in je hart voelen: wat wil je écht voor je kind?

Je weet nooit wanneer je leven een wending neemt. Maar het is goed om te weten dat er altijd keuze is. Zorg is er altijd, tot en met het laatste moment. ✨

Suzanne van der Laan
Boek over haar zoon Sylvan: Als liefde het enige medicijn is.

In 2016 blijkt dat Sylvan Metachromatische leukodystrofie (MLD) heeft. Er is niets wat hem redden kan. Wel kunnen we liefdevol zijn lichaam volgen, menswaardigheid en levenskwaliteit bewaken en zo het lijden beperken. Hij sterft precies acht maanden later.

Website: www.suzannevanderlaan.nl

Het leven, de liefde en de dood.

Als ik vroeger op een feestje vertelde dat ik verloskundige was kwamen de tongen direct los. Mensen vertelden over hun eigen bevalling en bijna altijd werd er verzucht; wat een mooi beroep, wat een feest maak jij steeds mee.

Ik werd er wel eens moe van. Die hiep-hoera stemming die bij verloskunde hoort. Want het is zeker waar, maar ook heel erg niet waar! Het is namelijk alleen maar zo mooi, omdat het zo ongelooflijk teer is. Voor mij tekent deze reactie onze focus op het leven; als een feest zonder keerzijde!

Als nieuw leven zich aandient, is de dood ook dichtbij. Dat voel je, dat weet je en dat maakt angstig. Zwangere vrouwen ervaren de kwetsbaarheid van het leven aan den lijve en dat is niet makkelijk. Daarnaast zorgt een zwangerschap voor een verschuiving in generaties en daarin wordt sterfelijkheid zichtbaar, dat kan confronterend zijn. En rouwprocessen die je ooit al hebt doorlopen omdat een naaste dierbare stierf, krijgen een nieuwe ronde, want die overledene wordt opnieuw ernstig gemist.

Er kleeft dus nogal wat aan een zwangerschap. Het maakt het bijzonder en waardevol. Magisch en mooi. Juist omdat de dood zo dichtbij is gekomen. Omdat leven en dood elkaar meer raken dan ooit daarvoor.

We schuiven die realiteit het liefst naar de achtergrond. We negeren de kwetsbaarheid en benadrukken alleen het feestje. “Geniet ervan” wordt de zwangere telkens toegewenst.

Leven en dood horen bij elkaar. De dood kleurt de intensiteit van het leven en het besef dat het leven eindig is, maakt het kostbaar en waardevol. Zo spiegelt de dood het leven. Het is onlosmakelijk met elkaar verbonden; in het leven verschijnen we, in de liefde verbinden we en met de dood verdwijnen we.

En bij de dood hoort rouw. In andere culturen wordt de dood geëerd. Men spreekt met overledenen, zingt voor hen, men verdraagt de stilte, samen en alleen. Wij zijn ‘flink’ of ‘sterk’ en proberen snel weer over te gaan tot de orde van de dag. Daarmee verzwijgen we pijn, angst, kwetsbaarheid en liefde. We ontwijken de intensiteit en volheid van het leven.

Rouw is taal van liefde. Die wil niet ‘een plekje krijgen’ of ‘de tijd zal het beter maken’. Rouw wil niet beter worden, die wil gezien en beleefd worden. Ze heeft ruimte en zachtheid en stilte en eerbied nodig. Geen haast, geen herstel.

In mijn coachpraktijk kom ik het heel regelmatig tegen. Vrouwen die vastlopen omdat ze alleen mogen genieten, maar iets anders voelen. Die niet geleerd hebben te rouwen.

Vier het leven, de liefde en de dood;
het verschijnen, het verbinden en het verdwijnen.

Berteld Kok, verloskundige coaching: www.elmomo.nl

Dichters begrijpen dat zonder de dood, het leven geen waarde heeft. Zonder de dood zijn er geen wijze lessen, zonder de dood is er geen duisternis waarin de diamant kan glinsteren.Lees verder→

Kan jij mijmeren, nadenken en praten over ziek zijn, ouder worden en je dood?
Wat zijn jouw wensen en grenzen ten aanzien van het levenseinde?
Wat zet je in een wilsverklaring en hoe regel je dat?Lees verder→

Egge vd Poel verzamelt geheelmeesters om zich heen. Geheelmeesters willen compromisloos betere zorg ontwerpen. Blij dat ook ik een geheelmeester mag zijn!Lees verder→

Een indringend gesprek met Evelien van der Werff, die met kanker leeft en tot in al haar vezels LEEFT.Lees verder→

Mooie gesprekken met o.a. Christiaan Rhodius en Silvia Bromet in de 3 delige serie over het Hospice, ‘Aangekondigd Einde’. Daarnaast gaat Christiaan ook in gesprek met Bram Bakker, Tim Overdiek en Egge vd Poel.Lees verder→